Thỏa sức với sơn mài trong kho tàng bản sắc văn hóa Việt

VHO – Lớn lên trong gia đình có truyền thống nghệ thuật, nhưng “vạch đích” thành công của họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang lại bắt đầu từ những đắm đuối của anh với sơn mài. Từng du học nhiều năm ở Mỹ, Úc- những nhà nước có nền văn hóa nghệ thuật thời thượng, nhưng sâu trong tâm khảm, chàng họa sĩ trẻ vẫn đăm đắm với những giá trị nghệ thuật truyền thống mang hồn cốt dân tộc. Với Chu Nhật Quang, bản sắc văn hóa Việt là kho tàng khổng lồ để thỏa sức khám phá, thỏa sức sáng tạo cùng chất liệu sơn mài.

Dai sức với sơn mài

Sơn mài vốn được thế giới biết tới là một nguyên liệu thủ công truyền thống của Việt Nam, được nhiều danh họa sử dụng thành một chất liệu hội họa đặc sắc. Góp phần định hình và tạo dựng nhãn hiệu mỹ thuật Việt trên bản đồ nghệ thuật thế giới, sơn mài có một vị trí rất quan trọng. 

Nhưng đó cũng là một chất liệu mỹ thuật đầy thử thách để mỗi họa sĩ có khi dẻo dai sáng tạo, và để có khi thành danh. Họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang cũng không phải ngoại lệ.

Trưởng thành trong gia đình có truyền thống nghệ thuật, ông nội là NSND Chu Mạnh Chấn – một hoạ sĩ say mê khôi phục và bảo tồn di sản văn hoá làng quê Bắc Bộ duyệt qua nghệ thuật sơn mài. Bố là NSƯT Chu Lượng, nguyên Giám đốc Nhà hát múa rối Thăng Long. Dòng máu nghệ thuật từ ông, cha từ sớm đã nuôi dưỡng, hun tạo tình ái và niềm say mê sơn mài truyền thống trong chàng họa sĩ trẻ. 

Trải qua quãng thời gian theo học hội họa tại Trường Santa Ana, California (Mỹ), tốt nghiệp cử nhân ngành Thiết kế ứng dụng tại Đại học RMIT, Melbourne (Úc), quãng đường nghệ thuật của Chu Nhật Quang mở ra nhiều hứa hẹn khi anh quay trở về Việt Nam, chọn lựa sự dẻo dai gắn bó với tranh sơn mài.

Nhìn thấy niềm say mê mỗi ngày của con trai, bà Hồ Thị Cẩm Thạch, mẹ họa sĩ Chu Nhật Quang nhấn mạnh, ngay từ nhỏ, Quang đã rất mê vẽ. Nghệ sĩ Chu Lượng cũng đã sớm phát hiện năng khiếu của con và đăng ký cho Quang theo học nhiều lớp vẽ. Cũng từ nhỏ, Quang đã được ông nội dạy vẽ sơn mài. Ái tình và niềm say mê nghệ thuật nói chung, sơn mài nói riêng trong Chu Nhật Quang cứ thế lớn lên.

Quãng thời gian du học, những tưởng cậu bé Quang ngày nào sẽ chuyển hướng sang ngành nghề thiết kế hoặc một lĩnh vực sáng tạo mới mẻ, nhưng dường như nhân duyên với sơn mài vẫn dẻo dai trong dòng máu, khiến Quang  tiếp tục chọn lựa gắn kết với loại hình hội họa mang bản sắc độc đáo của mỹ thuật Việt.

Chu Nhật Quang bộc bạch, thời gian xa quê hương chính là khi anh có nhìn nhận sâu sắc hơn, thấm thía hơn về những giá trị đích thực của nghệ thuật sơn mài.

Đây cũng là thời gian mà chính Quang đã nhìn rõ hơn niềm say mê của bản thân với loại hình nghệ thuật này. Được tiếp xúc và học tập thêm nhiều kiến thức từ hội họa thế giới, Chu Nhật Quang càng hiểu và trân trọng hơn những giá trị độc đáo của nghệ thuật sơn mài Việt Nam.

Mẹ Quang tâm sự: “Khi Quang đưa hai tác phẩm đầu tay về nhà, bố Quang xem tranh và thực sự sững sờ, ông nói rằng: “Con hãy đi theo nghiệp sơn mài”. Bản thân tôi cũng có rất nhiều xúc cảm với những “đứa con tinh thần” đầu tiên này của Quang. Có thể đó chính là cú đột phá để Quang gắn kết với sơn mài. Không ai khác, người định hướng cho con đường nghệ thuật, cũng là người nhiều rung cảm nhất trước những tác phẩm của Quang chính là người bố, NSƯT Chu Lượng”.

Miệt mài ngày đêm, quỹ thời gian mỗi ngày dường như chỉ được Chu Nhật Quang sử dụng để đắm đuối với sơn mài. Đến nay, chàng họa sĩ trẻ đã sở hữu bộ sưu tập với nhiều tác phẩm thấm đẫm những giá trị hồn cốt văn hóa dân tộc. 

Phép cộng “truyền thống và hiện đại”

Yêu nghề, nghề chẳng phụ. Chu Nhật Quang đã không chần chừ khi được cảnh báo rằng sẽ phải đối diện với rất nhiều khó khăn, thách thức với sơn mài, nhất là với một họa sĩ trẻ. 

“May mắn được tiếp xúc từ sớm với sơn mài, cùng những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc đã thẩm thấu vào tư duy và hành trình sáng tạo của tôi sau này. Từ những bài học đầu tiên của ông nội, đến cơ hội tiếp xúc với những con rối, thủy đình, được bố đưa đến với làng nghề đúc rối, các phường biểu diễn, mối nhân duyên của tôi với sơn mài cứ thế tích lũy và lớn dần lên…”, họa sĩ Chu Nhật Quang bộc bạch.

Ký ức đầy hoài niệm in sâu trong tiềm thức để suốt giai đoạn tháng du học, hoài niệm ấy không mất đi mà trở nên động lực cho những chuyển động đầy mới mẻ trong tư duy sáng tạo. Trên quãng đường nghệ thuật của mình, họa sĩ Chu Nhật Quang vẫn luôn cảm thấy may mắn bởi sự động viên, tự hào và truyền cảm hứng từ ông nội và bố.

Làm sơn mài, vẽ sơn mài với anh như một quãng đường nghệ thuật để tôn vinh, tỏa sáng những giá trị văn hóa truyền thống. Môi trường du học tại Mỹ, Úc chẳng những giúp họa sĩ cập nhật những xu thế mới trong sáng tạo mà còn tạo nên sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại. Tư duy hội họa mới mẻ, hòa trộn, đan xen những nét cổ xưa và thời thượng góp phần tạo nên phong cách, năng lực sáng tạo riêng của Chu Nhật Quang.

Hai tác phẩm sơn mài đầu tiên của Quang vẽ về tĩnh vật, nhưng không theo mô tip quen thuộc là mô tả những thiết bị đang hiển hiện trước mắt. Tiềm thức và kiến thức trong quãng thời gian du học đã giúp Quang sớm có những chuyển động mang phong cách của riêng mình.

Kỹ thuật sơn mài tinh tế được thẩm thấu từ ông, cha, phối hợp với năng lực sáng tạo và tư duy tạo hình độc đáo, Chu Nhật Quang đã tạo nên những bức sơn mài tĩnh vật không hề “tĩnh” mà đặc trưng sống động, thích thú và có hồn. 

Tâm hồn đa cảm và luôn nhìn cuộc sống theo chiều sâu vốn có, tranh sơn mài của Chu Nhật Quang luôn hút người xem bằng một chất rất riêng. Với chàng họa sĩ trẻ, bản sắc văn hóa luôn là kho tàng khổng lồ cho quãng đường khám phá và sáng tạo. 

“Sơn mài là chất liệu có nhiều khác biệt trong hội họa. Để hoàn thành một tác phẩm, họa sĩ mất rất nhiều thời gian, trải qua quy trình nhiều bước, thậm chí phải kỳ công gấp nhiều lần so với các chất liệu mỹ thuật khác. Nhiều mồ hôi, công sức mà đôi khi, họa sĩ còn không chủ động được về màu sắc trên bức tranh. Nhưng bù lại là những cảm xúc rất hồi hộp, thú vị và mong chờ…”, Chu Nhật Quang bộc bạch.

Càng vẽ càng đam mê, Chu Nhật Quang cho biết, có tác phẩm anh đã dành lại gần 3 năm để thi hành. Bức tranh có kích thước 1m8 X 1m2, điều đặc trưng là được họa sĩ thi hành trên một khổ liền.

“Tranh sơn mài kích thước lớn sẽ rất khó làm, nhưng điều đó lại giúp tôi thỏa mãn được tư duy, tầm nhìn thế giới nghệ thuật của  mình. Tôi mong muốn thể hiện ý tưởng một cách liền mạch và trọn vẹn nhất…”, Chu Nhật Quang cho biết.

“Chất” riêng trong tranh sơn mài Chu Nhật Quang cũng đã được các họa sĩ thành danh đi trước ghi nhận. Họa sĩ Thành Chương nghĩ rằng, dù có khởi hành điểm được sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật nhưng Chu Nhật Quang đã thực sự có sự đột phá để tạo nên quãng đường nghệ thuật với nét riêng không hề trộn lẫn của mình. 

Nét riêng ấy chính là cốt cách văn hóa sớm đã định hình trong con người anh. Cùng với quãng thời gian được học ở nước ngoài, tiếp thụ những kiến thức bài bản và hiện đại, Chu Nhật Quang đã tích lũy, tăng trưởng thêm nhiều sức sáng tạo, tư duy mới mẻ để thể hiện trên từng đường nét, mảng màu, với cách nhìn riêng về cuộc sống, con người và thế giới xung quanh.

Truyền cảm hứng sáng tạo 

Cá tính nghệ thuật và niềm say mê đã tạo nên năng lực sáng tạo hiếm có. Chu Nhật Quang liên tiếp cho ra đời những tác phẩm sơn mài giá trị, tôn vinh bản sắc văn hóa dân tộc và mang hơi hướng thời đại.

50 tác phẩm sơn mài khổ lớn sẽ được họa sĩ trưng bày tại Hoàng thành Thăng Long vào ngày Giải phóng Thủ đô 10.10 tới đây, đa số là những tác phẩm được anh sáng tạo trên nền móng những giá trị văn hóa truyền thống, là những ký ức về cánh đồng quê, cổng làng cổ kính, hình bóng chùa Thầy nép mình dưới chân núi…

Tiết lộ đây sẽ là cuộc trưng bày đặc trưng, Chu Nhật Quang cho biết triển lãm chẳng những là dịp để anh giới thiệu những tác phẩm sơn mài Việt Nam tới công chúng yêu hội họa mà còn là sự liên hệ giữa quá khứ và lúc này, giữa di sản văn hóa và sự đổi mới sáng tạo.

“Trong cuộc triển lãm đầu tiên của mình, tôi muốn chuyển tải thông điệp tôn vinh các giá trị văn hoá dân tộc. Đây chính là tiền đề để tôi tiếp tục hành trình sáng tạo trong những dự án tiếp theo…”, Chu Nhật Quang bộc bạch.

Trưng bày tranh sơn mài giữa lòng di sản văn hóa thế giới, Chu Nhật Quang gửi gắm thật nhiều những mong muốn riêng của mình. Quang khát khao những tác phẩm giao thoa giữa truyền thống và hiện đại cần được đặt trong không gian có một giá trị đặc biệt- không gian của di sản ngàn năm. Chàng họa sĩ cũng mong muốn sẽ ít nhiều truyền cảm hứng cho các họa sĩ trẻ về niềm say mê, tự hào về nền văn hóa truyền thống của dân tộc.

Mong muốn quảng bá những giá trị nghệ thuật truyền thống qua sơn mài, trên con đường nghệ thuật của mình, Chu Nhật Quang còn có những ấp ủ, dự kiến lớn lao. Đó chẳng những là say mê bảo tồn, phát huy nghệ thuật sơn mài truyền thống mà còn là khát vọng đưa tranh sơn mài Việt Nam vươn tầm thế giới, góp phần nhấn mạnh vị thế của hội họa dân tộc trên bản đồ nghệ thuật khắp năm châu.